مطالعه توارث مقاومت به زنگ قهوه‌ای در برخی ژنوتیپ‌های گندم نان به روش دای‌آلل

سابقه و هدف: گندم در طول دوره‌ی رشد مورد حمله بسیاری از عوامل بیماری‌زا از جمله زنگ‌ها قرار می‌گیرد. عامل بیماری زنگ قهوه‌ای گندم قارچی با نام Puccinia recondita f. sp. Tritici می‌باشد که به ‌نام زنگ برگی نیز معروف است. مهمترین راه کنترل بیماری زنگ قهوه‌ای استفاده از ارقام مقاوم اصلاح شده است که به‌طور موثری باعث کنترل این بیماری شده و خسارت آن را کاهش می‌دهد. بررسی نحوه‌ی توارث مقاومت به زنگ قهوه‌ای در ارقام مختلف گندم و برآورد پارامتر‌های ژنتیکی با استفاده از تلاقی دای‌آلل از اهداف این پژوهش می‌باشد. مواد و روشها: شش رقم گندم نان شامل ژنوتیپ‌های گنبد، شیرودی، دریا، اترک و مغان3 به همراه رقم حساس بولانی و 15 نتاج F1 حاصل از تلاقی دای‌آلل یک طرفه مورد بررسی قرار گرفت. این پژوهش در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در شرایط مزرعه و گلخانه انجام شد. صفات مورد بررسی شامل تیپ آلودگی، شدت آلودگی، سطح زیر منحنی پیشرفت بیماری و دوره کمون بودند. تجزیه داده‌ها با استفاده از نرم‌افزارهای SAS ver 9.1 و Excel و برآورد پارامترهای ژنتیکی و نحوه توارث صفات مورد بررسی از طریق تجزیه‌ی دای آلل با استفاده از روش دوم گریفینگ با مدل ثابت و روش جینکز و هیمن صورت گرفت. یافته‌ها: نتایج تجزیه واریانس نشان داد که بین ژنوتیپ‌ها برای تمام صفات اختلاف معنی‌داری وجود داشت که نشان‌دهنده وجود تنوع ژنتیکی برای این صفات بود و در نتیجه می‌توان تجزیه ژنتیکی را انجام داد. میانگین مربعات ترکیب‌پذیری عمومی و خصوصی برای تمامی صفات معنی‌دار بود که مبین اهمیت هر دو اثرات افزایشی و غالبیت ژن‌ها در توارث این صفات بود. نسبت بیکر، برای صفت دوره کمون بیانگر اهمیت یکسان اثرات افزایشی و غالبیت بود و برای صفات مذکور دیگر بیانگر اهمیت بیشتر اثرات افزایشی بود. برآورد پارامترهای ژنتیکی به روش جینکز و هیمن نشان داد که برای هر چهار صفت، مقدار جزء افزایشیD نسبت به اجزاء غالبیت(H1 و H2)کمتر بود که بیانگر اهمیت بیشتر جزء غالبیت نسبت به جزء افزایشی در کنترل این صفات می‌باشد. علامت F برای تمام صفات مثبت بود، در نتیجه می‌توان گفت که فراوانی آلل‌های غالب نسبت به آلل‌های مغلوب بیشتر بود. آماره wr-vr برای تمام صفات مورد بررسی معنی‌دار شد که به منزله وجود اثرات غیرآللی (اپیستازی) می‌باشد. به عبارت دیگر معنی‌دار شدن این آماره نشان دهنده عدم صحت مدل افزایشی- غالبیت برای صفات می‌باشد. نتیجه‌گیری: براساس صفات ارزیابی شده در مزرعه ؛ رقم اترک و در گلخانه، رقم گنبد مقاومت خوبی به بیماری زنگ قهوه‌ای داشتند. وراثت‌ پذیری خصوصی صفات بین 51 تا 86 درصد برآورد گردید.برآورد پارامتر های ژنتیکی نشان داد که مدل افزایشی- غالبیت کفایت نمی کند. به عبارت دیگر حداقل دوژن مقاومت در ارقام مقاوم قابل پیش بینی است.